Dünyanın 1658 tarihli ilk çocuk kitabı Egoist Okur’da

Haberi Open Culture’dan aldım; dünyanın ilk çocuk kitabını artık internetten okumak mümkünmüş. Hatta başka yere gitmeye gerek yok, doğrudan Egoist Okur’da bile okuyabilirsiniz. Biraz aşağıya inin, kitabınızı göreceksiniz…

1658 tarihli ilk çocuk kitabı, üstelik döneminin megahiti

Brittannica Ansiklopedisi’ne göre “ilk çocuk kitabı” olan “Orbis Sensualium Pictus”, 1658’de yayınlanmış. Latince ve Almanca olarak. Günün şartlarına göre epeyce sürükleyici bir dille yazılmış olduğu söylenen kitapta, o yıllarda yaşayan sıradan bir çocuğun günlük hayatından kesitler görmemizi sağlayan 150 gravür yer alıyor. Günlük hayattan kesitler dediysem, bağ bahçe işlerine bakmak, bira mayalamak hatta o dönem çocukların da yapığı bir iş olduğu anlaşılan hayvan kesmek demek istiyorum. (Bu ara eski çocuk kitaplarına daldım ya, bazılarında ne zalim ayrıntılar var bilseniz. Bir ara anlatırım ama bugün konumuz “Orbis Sensualium Pictus”.)

Denen o ki, o güne kadar çocuk kitapları hep dilbilgisi, aritmetik ve başka dersleri öğretmek amacıyla kaleme alınırken, bunda öncelikle çocuğun iyi vakit geçirmesi hedeflenmiş. Yani 1600’lerin usulüyle… Kitabın yazarı John Comenius’un Çek asıllı olduğunu ve eğitim reformları konusunda radikal fikirleriyle tanındığını ekleyeyim. O dönem için radikal sayılacak fikirler bugün için bile değerli; kız çocuklarıyla erkek çocuklarının, zenginlerle fakirlerin, kentlilerle köylülerin eğitim konusunda eşit şansa sahip olmaları için epey çalışmış. Ünlü ressam Rembrant’ın çizdiği bir portresi bile var, adam o kadar ünlü yani.

Ben biraz daha anlatacağım ama vaktiniz yoksa önce kitabın kendisine de bakabilirsiniz. Okları takip edin yeter…

Bilge bir adamla minik çömezi arasındaki diyaloglardan oluşan “Orbis”, adamın “Gel evladım, artık senin de biraz bilgelik edinmenin zamanı geldi” şeklinde bana gayet antipatik gelen cümlesiyle başlıyor. ‘Çekirge’, yani çocuk soruyor: “Bilgelik ne anlama geliyor tam olarak?” Cevap: “Anlamak, anladığını uygulamak ve gerektiğinde anlatabilmek…”

Hmm, biliyorum, hiç bize göre değil. Ama işte bir ilk olduğu için önemli.

Ardından tabiat, yeryüzünü oluşturan dört ana element ve diğer meselelir konuşuyorlar. Anlaşılan bütün bunlar asıl derse hazırlık için… Çünkü kitabın bir yerinde Tanrı’yı buluyorlar. Tanrı, Leonardo da Vinci tablolarındaki gibi sakallı bir erkek olarak gösterilmiyor, bunun yerine simgesel şekiller kullanılmış. İnsan ruhu bile kitapta bir şekilde resmedilmiş. Bütün bu metafizik konular bir çocuğa nasıl eğlenceli gelir, onu hâlâ anlamış değilim tabii, ben Brittannica Ansiklopedisi’nin yalancısıyım.

“Orbis”in bir özelliği de Avrupa çocuk yayıncılığının ilk megahiti olması. Anında birçok dile çevrilmiş ve yayınlandığı bütün ülkelerde çok satmış.

Gülenay Börekçi

via Internet Archive