Filistin mücadelesinin dev poster arşivi

Filistin mücadelesine 1970’lerden beri destek veren Amerikalı küratör Dan Walsh’un göz kamaştıran projesinden söz edeceğim bu yazıda: Filistin Poster Projesi muhteşem bir arşiv aynı zamanda.

Edgar Hilsenrath: ‘Kapılarını açmayan cennetin canı cehenneme!’

Filistin mücadelesinin devasa poster arşivi

“Filistin poster sanatı, 20. yüzyıldan 21. yüzyıla geçiş yapan tek siyasi sanat türüdür,” diyen Walsh, Filistin meselesini konu eden posterleri toplamaya ilk olarak 1970’lerin ortalarında, Fas’ta Barış Gönüllüsü olarak görev yaparken başlamış. 1980’e kadar da 300’den fazla posteri koleksiyonuna katmış. Derken Edward Said’in desteğiyle kazandığı burs sayesinde Liberation Graphics adını verdiği bir tasarım ajansı kurmuş ve hem dünyanın dört bir yanından daha fazla Filistin posteri toplamaya hem de çeşitli ülkelerde bu posterlerle ilgili sunumlar yapmaya ve izleyicileri bu konuda bilinçlendirmeye başlamış. Bir yandan da posterleri dijital hale getiriyormuş.

1800’lerden günümüze değişen Filistin posterleri

Filistin meselesine dair her poster ilgisini çekiyor Walsh’un. 19. yüzyıl sonu ve 20. yüzyıl başında Siyonistler tarafından üretilenler de buna dahil. Hatta özellikle onlar. Meselenin tarihini, geçmişte olanları, Filistinlilerin yaşadıkları topraklardan nasıl sürüldüklerini çok açık bir şekilde gösterdikleri için.

Bu erken dönem Filistin posterleri, her şeyden önce Siyonist hareketin 19. yüzyılın sonlarında şekillenmeye başladığının su götürmez bir kanıtı olduğu için önemli. Amerika ve Avrupa’daki Yahudilerin Filistin’e taşınmaya ve yeni bir vatan kurmak amacıyla oradan gayrimenkul satın almaya nasıl teşvik edildiklerini adım adım takip edebiliyorsunuz onlara bakarak. Siyonist poster örnekleri elbette bugünkülerden çok farklı. Seyahat posteri tadındaki o tasarımlarda Filistin topraklarına gelecek olanlara güzel yemek, iyi şarap ve temiz hava vaat ediliyor.

1948’den birkaç yıl sonra Filistinlilerin üretmeye başladığı posterlerdeki hava ise bambaşka. 700 bin Filistinlinin şimdi artık İsrail’in bir parçası olan köylerinden nasıl zalimce sürüldüğünü gördüğümüz bu tasarımlarda artık zorbalık, şiddet ve haksızlığa tanık oluyoruz. Evlerinin ve zeytin bahçelerinin buldozerlerle yıkılışını, yerlerinden yurtlarından koparılmalarını ve Avrupa’dan göç eden Yahudilere yer açılsın diye evlerini terk etmeye zorlanmalarını, en acısı geçmiş güzel günlere duydukları o derin özlemi hep grafikler ve şiirler aracılığıyla haykırmış Filistinli sanatçılar. Üstelik bunların görüldükleri an yırtılıp atılabileceklerini bile bile sürdürmüşler bu direniş posterlerini yapmayı.

Sadece internette 18 bin Filistin posteri

Filistin Poster Projesi sitesini ilk açtığında, yani 2009’da Dan Walsh’un arşivindeki poster sayısı 5000’i aşmış durumdaymış. Aradan geçen yıllar içinde tasarlanan, basılan ve dağıtılan posterlerin sayısı inanılmaz bir hızla artmış. Bir dönem çok yaygın olan Küba ve Sovyetler Birliği posterleri yavaş yavaş arşiv köşelerinde tozlanmaya terk edilirken Filistin posterleri birer siyasi direniş örneği olarak gelişmeye devam etmiş. Walsh’a göre, Filistin posterleri, Çin Halk Cumhuriyeti, Nikaragua ve Doğu Almanya’da üretilenler de dahil tüm muhalif poster türleri arasında benzersiz. “Sovyetler Birliği için tasarım yapan sanatçılar Rus’tu, Küba için tasarım yapanlarsa Kübalı,” diyor Walsh. Filistin içinse Brezilya’dan Çin’e, Irak’tan Japonya’ya, Türkiye’den Amerika’ya dünyanın dört bir yanından sanatçılar harıl harıl üretmeye, mücadeleye posterlerle katkıda bulunmaya devam ediyor.

Hele internetin ortaya çıkışıyla birlikte, posterlerin erişim ağının da katlanarak büyüdüğünü düşünürsek projenin önemini daha iyi anlarız aslında. Sitede bugün 18 bini aşkın poster bulunuyor. Walsh’ın elindeki basılı örneklerin sayısıysa çok daha fazla. Zaman ve kaynak elverdikçe arşivin tamamını yükleyeceğini söylüyor.

“Batıda kimse Filistin’i doğrudan konuşamıyor”

Dan Walsh kendisiyle ilgili bilgi vermekten pek hoşlanmıyor. “Hakkımda öğrenebileceklerinizin hiçbir önemi yok. Gizlemiyorum ama açıklamaya gerek de duymuyorum. Batı medyası daha bir meraklı bu konuları konuşmaya. Güya her yerden bir insan hikayesi çıkarıyorlar. ‘Hey, bakın, işte Filistin posterleri toplayan adam…’ Batılı gazetecilerin çoğu, Filistin hakkında da, arşivimde yer alan posterler hakkında da doğrudan konuşmaya cesaret edemiyor.”

Sitede neler var

Filistin Poster Projesi’nin internet sitesindeki çalışmalar dört ana bölümde incelenebiliyor:

İlk bölümde Arap ve Müslüman sanatçıların işleri var. İkinci bölümde uluslararası sanatçıların, üçüncü bölümde Filistinli sanatçıların, dördüncü bölümdeyse Yahudi ve İsrailli sanatçıların işlerini görüyoruz.

Sitede işleri olan sanatçılar arasında 1970’lerdeki posterleriyle büyük ün kazanan Suriyeli büyük usta Burhan Karkoutli ya da Filistin direnişine dair 200’den fazla posterde Jihad Mansour mahlasını kullanan İsviçreli sanatçı Marc Rudin de var.

Üzerlerine tıkladığınızda her posterin tasarımcısına ve posteri hazırlama nedenine dair bilgi edinebiliyorsunuz. Ayrıca istediğiniz posteri indirip basmanıza da izin var.

www.palestineposterproject.org

Gülenay Börekçi

Filistin Poster Projesi’nden bazı posterler