Huzurlarınızda Safiye Aylâ ve J.R.R. Tolkien

İş Bankası Kültür Yayınları etiketli iki biyografi var elimde. Çıktığını öğrenince havalara uçmama sebep olan ilki, gazeteci Murat Bardakçı’nın imzasını taşıyor ve büyük şarkıcımız Safiye Aylâ’nın hüzünlü hayat hikayesini anlatıyor. İkinci biyografinin odağındaysa, “Yüzüklerin Efendisi” serisinin yaratıcısı J.R.R. Tolkien var.

Safiye Aylâ: “isyankâr ve solcu”

Murat Bardakçı, “Akdeniz Bölgesi’nden, 1930’lu senelerde dört güçlü kadın sesi çıktı” diyor. “Mısır’dan Ümmügülsüm, Fransa’dan Edith Piaf, Portekiz’den Amalia Rodrigues ve Türkiye’den Safiye Aylâ.” Ve yeni kitabı “Safiye”de bu dört güçlü sesten birini, Safiye Aylâ’yı ele alıyor. Sesindeki billursu tınıya, söyleyişindeki kusursuzluğa her dinleyişte yeniden hayran olduğum Safiye Aylâ’yı, bilinmeyen bir diyarda dünyaya gelişinden kimsesizler yurdunda yetişmesine ve çektiği onca yokluktan sonra şöhret ve servet sahibi olmasına kadar her şeyiyle tanıyoruz. 1998’de hayata veda edişine dek…

Safiye Hanım’ın hayatındaki olaylar adeta roman gibi: Gençlik yıllarında başta Atatürk olmak üzere devlet büyüklerinin yakın çevresine girmesi sayesinde Cumhuriyet’in kuruluş yıllarının önemli hadiselerine şahitlik etmiş. Sonraları kendi ifadesiyle “isyankâr ve solcu” olmuş, Nâzım Hikmet’le ve o devrin netameli başka isimleriyle arkadaşlık etmiş, Türkiye İşçi Partisi’ni desteklemiş. Ardından, Hazreti Muhammed’in soyundan gelen Şerif Muhiddin Targan’la evlenerek Şerif ailesine, yani peygamber torunlarına gelin gitmiş.

Murat Bardakçı, hakkında neredeyse hiçbir şey bilmediğimi fark ettiğim bu olağanüstü şahsiyeti, özel evrakını temel alarak, incelikle ve titizlikle yazmış: Cumhuriyet döneminde Türk Musikisi’ne iki defa yasak getirildiğini öğrenmek bana şaşırtıcı geldi mesela. Safiye Aylâ’nın Mehmet Âkif Ersoy, Rıza Tevfik Bölükbaşı ve Nâzım Hikmet’le mektuplaşmaları da öyle.

“Yüzüklerin Efendisi”nin yaratıcısı: J.R.R. Tolkien

Elimdeki yine İş Kültür Yayınları etiketiyle yayımlanan ikinci biyografi ise “Yüzüklerin Efendisi” serisiyle Orta Dünya’yı kurgulayıp muhtelif bölgelerine farklı halklar yerleştirmekle kalmayan, buna ek olarak her kavme ayrı bir lisan ve o lisana bir tarih yaratan J.R.R. Tolkien’i anlatıyor.

Burada J.R.R. Tolkien’in “Yüzüklerin Efendisi”ni yaratma sürecini biraz daha ayrıntılı ele almak gerek: Tolkien, Oxford Üniversitesi’nde dilbilim hocasıydı ama çocuklar için masallar yazmak için yanıp tutuşuyordu. Eh, uzun kış gecelerinde uydurduğu öykü ve masallar için ideal dinleyici kitlesini de kendi çocukları oluşturuyordu. Ayrıca kendisi sadece yazar ve ressam değil, bir nevi oyuncuydu da. Nereden mi biliyorum? Şuradan…

Tolkien, her yılın aralık ayında çocuklarına Noel Baba’yla arkadaşlarının ağzından eğlenceli mektuplar kaleme alıyor, üzerlerine kendi çizdiği Kuzey Kutbu pulları yapıştırıp damgalıyordu. Kuzey Kutbu’nda yaşanan aksilikleri ve maceraları anlattığı bu mektuplarda farklı el yazıları kullanması müthiş zekice bir ayrıntıydı. 2000 yaşındaki Noel Baba’nın el yazısı haliyle titrek ve silik oluyordu mesela. Her zarfın içinden konuya uygun birer de resim çıkıyordu. İşin en güzel yanı Tolkien bu mektupları o sırada macerasını anlattığı karaktere uygun bir ses tonu takınarak okuyordu.

Yazarın ilk kitapları, işte bu eğlenceli mektuplardan doğdu. Derken Tolkien 1930’larda hem çocukların hem de büyüklerin hoşuna gidecek yepyeni bir macera kaleme almaya karar verdi: “Hobbit” ve “Silmarillion Efsanesi” başlamıştı!

Tolkien yeni diller yaratma arzusuyla Silmarillion Efsanesi’ni yarattı, yaratmasına fakat iş, bir dil yaratmakla bitmiyordu elbette, yaratılan dili konuşacak insanlar da lazımdı. Kimsenin bilmediği bir dille konuşan bu insanlar da neticede kimseye benzemeyecek, alışkın olduğumuz türden mekanlarda yaşamayacaktı. Bir dil yaratmak, bir evren yaratmaktı.

Böylece Tolkien, Orta Dünya sakinlerinin başına gelenleri yazmayı sürdürdü. Ve aralıksız Beren ve Lúthien’in aşkını, Gondolin ve Nargothrond’daki Elf Krallıkları’nın düşüşünü, denizci Eärendil’i, Fëanor ve Silmaril adıyla bilinen kudretli mücevherleri, Elf’ler, Hobbit’ler ve insanlarla ilgili daha başka pek çok şeyi anlattı.

İş Bankası Kültür Yayınları’ndan çıkan 300 sayfalık “Tolkien” hem yazarın hayranlarını mutlu edecek hem de, güvenin bana, fantastik edebiyat alanında ürün vermek isteyen yazar adaylarının yolunu aydınlatacak bir kitap.

Gülenay Börekçi