Ömer Faruk’un Yarabıçak’ının gizli kahramanları Çingeneler

“Bir Mister Fa var, 1980’lerin devrimcisi, modernist kollektivizmden bireysel özgürlüğe, özgür aşka giden yolu, ‘… kişinin kendine, biricik yurduna, bedenine kavuşmasının yolunu’ arayan… Bir Rakıyı Karanfille İçen Adam var, uzun ama etkili söylevler veriyor; hayat arkadaşı Çingene bilgesi Gülbahar Hanım’la tanışmasından sonra uygarlığın ulus devletler dışında, onlara rağmen gerçekleştirilebileceği anlayışını olgunlaştırmış, yaşamın sırlarını deşeliyorlar… Bir Keman Çalan Esmer Genç var, müziğin, neşenin taşıyıcısı, tam göçebe… Ve bir görünüp bir kaybolan bir çingene kızı, kitabın baş kişilerinden ama rüya mı gerçek mi, pek de belli değil…”

Yeditepe Üniversitesi’nde öğretim üyesi olan Prof. Dr. Semih Bilgen’e teşekkür ederim. Ömer Faruk’un İthaki Yayınları’ndan çıkan kitabı “Yarabıçak”ı okumayı erteliyordum, bu yazıdan sonra ilk okuyacaklarım arasında olacak. O zaman üzerine bol bol konuşur, tartışırız.

Gülenay Börekçi

Yarabıçak’ın gizli kahramanları Çingeneler. Yukarıda Jona Jonas tarafından çekilmiş Çingene fotoğraflarını görüyorsunuz. Ömer Faruk’un fotoğrafını ise Berge Arabian çekti. 

Bir ihlal çağrısı olarak “Yarabıçak”…

“Banka Soymuş Bir Devrimcinin Samimi İtirafları” alt başlığıyla İthaki tarafından yayımlanan “Yarabıçak”ı bir solukta bitirdim. Sonra dönüp durarak, düşünerek bazı yerlerini birkaç kez tekrar okudum. Bir iki gün sonra da üniversitedeki sosyal bilimci arkadaşlarıma “Sıradışı, özgün, içten, etkili, düşündürücü buluyorum… Kesinlikle duyulması, tartışılması gerekiyor. Keşke -tam da en olmadıkları, yapmadıkları şey ama- Çingenelerin bir örgütlülüğü olsa da el verseler…” diye kısa bir not yazdım. Kitap gerçekten değerlendirilmeyi hak ediyor.

Ana izlek, kapitalizmin hızla yokoluşa doğru sürüklediği doğa içinde varolma mücadelesi veren birey için yeni bir uygarlık anlayışı… 20. yüzyılın büyük düşkırıklıklarına yol açan modernist toplum projelerine alternatif olarak gelişen, Gilles Deleuze ve Felix Guattari’nin görüşleri doğrultusunda “göçebe düşünce” diye adlandırılabilecek, bireysel özgürlüğü temel alan anlayış, kitabın tümünde belirgin…

Ömer Faruk’un “Yarabıçak”ı, Türkiye’nin bir yandan iç barışını oluşturmaya, sürekli kılmaya çabaladığımız, diğer yandan da dünyanın her yanını yangın yerine çeviren, ama yakın coğrafyamızı iyice kavuran, içinden nasıl çıkılacağı gittikçe belirsizleşen savaşlar ve iç savaşlar ortamında, devletler ve kendine devlet adı veren örgütler arasında bireysel varlığımızı yitirme tehlikesini her gün yeniden ve daha yakından algıladığımız bir ortamda yayımlandı.

Kitabın biçimi de içeriğinde öne çıkan “göçebe”liğe uygun… Yarı öykü, yarı deneme… Anlatı içinde anlatılar, öykü içinde öyküler sarmalı… Yazar “derkenar”larla, fısıltılarla, sorularla okuyucuyu uyarıyor, Oruç Aruoba’dan, Adorno’dan, Zweig’dan, ne denli gerçek bir yazar olduğu pek bilinmeyen Abdülgaffar el Hayati’den alıntılarla kitabı zenginleştiriyor, dipnotlarla denemeyi gerçekten inandırıcı, bilgilendirici kılıyor… Hele kitabın sonundaki notlar, gerçek felsefe lezzetini pekiştiriyor.

Kişilerin çoğu isimsiz… Bir Mister Fa var, 1980’lerin devrimcisi, modernist kollektivizmden bireysel özgürlüğe, özgür aşka giden yolu, “… kişinin kendine, biricik yurduna, bedenine kavuşmasının yolunu” arayan… Bir Rakıyı Karanfille İçen Adam var, uzun ama etkili söylevler veriyor; hayat arkadaşı Çingene bilgesi Gülbahar Hanım’la tanışmasından sonra uygarlığın ulus devletler dışında, onlara rağmen gerçekleştirilebileceği anlayışını olgunlaştırmış, yaşamın sırlarını deşeliyorlar… Bir Keman Çalan Esmer Genç var, müziğin, neşenin taşıyıcısı, tam göçebe… Ve bir görünüp bir kaybolan bir çingene kızı, kitabın baş kişilerinden ama rüya mı gerçek mi, pek de belli değil…

Yine Abdûlgaffar el Hayati’den şu alıntı kitabın özünü ortaya koyuyor: “Kişi bazen (kendi) ‘hayatın(ın) anlamı’nın altında kalır, ezilir. Bu noktada suç ne ‘hayat’ın ne de ‘anlam’ındır. Tümüyle kişinindir. Zira kişi kendini kendi yarattığı ‘şey’e, ‘hayatın anlamı’na kurban etmiştir.”

Ömer Faruk, bu kitapla kurbanın yarasını deşiyor. Kitap bıçak oluyor. Ama yazar kendisinin de aynı yaranın, aynı kurban oluşun parçası olduğunun tamamen farkında. O nedenle kitap “Yarabıçak”… Bir yandan bu düzenin böyle gitmeyeceğine, gidemeyeceğine tanıklık ederken diğer yandan da ‘biz iktidara gelince her şey bambaşka olacak’ söylemini yere vuruyor. İktidar olgusu başlı başına yaranın kendisi değil midir?

Besbelli birçokları Ömer Faruk’a saldıracaklar bu yapıttan sonra: Çingenelerin tarihleri boyunca ne devlet kurmuş, ne de hiçbir devletin düzenini kabul etmemiş olmasını, bireysel özgürlüğün, doğayla barışıklığın temel olduğu bir toplumsal düzen(sizlik) içinde yaşayan bu halkın her yerde göçebe, her yerde dışlanan kimliğinin sürdürülebilir, kişinin biricik yurdu olan bedenine dönüş anlamına gelen varolma biçimi olduğunu savunduğu için… Sürekli dışlanmayı, ezilmeyi önerdiği için… Hep arayıp hiç bulmamayı hedeflediği için… Kanaması kesilen yaranın yokoluş anlamına geldiğini kanıtladığı için…

Ama Yarabıçak yazarına ve kendimize sormak gerekiyor: Göçebelik çaresizlik midir? Yoksa kendi varlığına kavuşmuş bireylerden oluşan bir toplum artık “temsili demokrasi” denilen şarlatanlığın yerine doğrudan/katılımcı toplumsal örgütlenmeleri koyamaz mı? Ya da en basitinden, bugünkü verili varoluş biçimleri tek seçenek midir gerçekten? Herkesin sorduğu ama yanıtını henüz vermemiş olduğumuzu da tekrarlamak gerekiyor: Kapitalizmin götürdüğü yokoluş kaçınılmaz yazgımız mı?

“Yarabıçak” ile yola çıkmak, tartışmak, kavga etmek, şarkı söyleyip dans edip bir gün hep beraber göbek atmak; acılarla, hep kanayan savaş yaralarıyla, cinayetlerle çizilen çerçeveler ortasında ne denli anlamsız gibi gözükürse gözüksün bunun olanaklı olduğunu görmek mümkün değil mi?

Semih Bilgen