Noel Baba’nın ağzından mektup yazan adam: J.R.R. TOLKIEN

Dünyaca ünlü İngiliz yazar J.R.R. Tolkien’in, en önemli eserlerinden Hobbit için, üstelik kitap daha taslak halindeyken çizdiği resimler, “J.R.R. Tolkien’den Hobbit Resimleri” adlı kitapta okurla buluşuyor. Hobbit’in 75. yılını kutlamak üzere hazırlanan ve içinde Orta Dünya’ya dair 100’den fazla resim, eskiz, harita ve plan ilk kez bu kitapta bir araya geliyor. İthaki Yayınları’nın sınırlı sayıda ve numaralı sunduğu bu ciltli ve kutulu kitabı kaçırmayın.

Tolkien’in çizimleriyle gerçek Orta Dünya’yla buluşmaya hazır mısınız?

Yıl 1936… J.R.R. Tolkien, yayıncısına günün birinde fantastik edebiyatın en büyük eserlerinden sayılacak bir kitabın taslaklarını götürüyor. Ertesi yilın eylül ayında The Hobbit, bizzat Tolkien’in çizdiği 10 küsur illüstrasyon ve iki haritayla birlikte basılıyor.

Ama tabii anlatacaklarımın hepsi bu değil. J.R.R. Tolkien Hobbit’i yayıncısı Allen & Unwin’e gönderdiğinde aslında 30 yılı aşkın bir süredir amatör olarak resimle uğraşıyordu. 1892’de doğan yazar çocukken annesinden birkaç şey öğrendiyse bile resim sanatı konusunda aslında kendi kendini eğitmişti. Bildiği, yaşadığı yerleri çiziyordu daha çok ama onları hayal gücünü katarak zenginleştiriyordu. Edebiyat eserlerinden ilham aldığı sürreel denebilecek, anlamlandırması zor çalışmaları da vardı. Mesela bir keresinda Romantik çağın büyük şairi Samuel Taylor Coleridge’ın Kubilay Han (Kubla Khan) şiirindeki esrarlı saray Xanadu’yu çizmişti. Kuzey Avrupa mitolojisinden esinlenerek hazırladığı resim serileri de vardı. Ama tabii “ressam” Tolkien’in en büyük başarısı, sonradan Silmarillion adıyla anılacak kişisel mitoloji evrenini görselleştirmesiydi.

1920’ler Tolkien için son derece önemli bir dönemdi. 1925’e kadar Leeds Üniversitesi’de İngilizce öğretmenliği yaptı, 1925’teyse Oxford Üniversitesi İngilizce Bölümü’ne dilbilim profesörü olarak atandı. Bir yandan da çocuklara masal yazmak için yanıp tutuşuyordu. Eşi Edith’ten olan dört çocuğu uzun kış gecelerinde uydurduğu öykü ve masallar için ideal bir dinleyici kitlesi oluşturuyordu. Ayrıca adamımız sadece yazar ve ressam değil bir nevi oyuncuydu da… Niyesini sorarsanız onu da anlatayım…

Tolkien, her yılın aralık ayında çocuklarına Noel Baba’yla arkadaşlarının ağzından eğlenceli mektuplar kaleme alıyor, üzerlerine sahte Kuzey Kutbu pulları yapıştırıp onları özel bir şekilde damgalıyordu. Kuzey Kutbu’nda yaşanan aksilikleri ve maceraları anlattığı bu mektuplarda farklı el yazıları kullanması müthiş zekice bir ayrıntıydı. 2000 yaşındaki Noel Baba’nın el yazısı titrek ve silikti mesela. Her zarfın içinden konuya uygun birer de resim çıkıyordu. İşin en güzel yanı Tolkien bu mektupları macerasını anlattığı karaktere uygun bir ses tonu takınarak okuyordu.

İlk cümle okulda sınav kağıdı okurken çıktı

Görece daha basit öykülerden oluşan ilk kitapları işte bu eğlenceli ve maceralı Noel masallarından doğdu. Lakin ağırbaşlı ve ciddi Silmarillion efsaneleri de aklını kurcalamaya devam ediyordu. Derken Tolkien 1930’larda -net tarihi bilmiyoruz- bu iki üslubu bir araya getirerek, yani hem çocuklara seslenerek hem de büyüklerin hoşuna gidebilecek ayrıntılar ekleyerek yepyeni bir macera kaleme aldı. Gene aralık ayı gelmişti ve birkaç hafta içinde oğlu Christopher’a yeni bir Noel mektubu gönderecekti. Bir an önce okuldan çıkıp evine dönmek istiyordu ama okuyup not vermesi gereken sınav kağıtları vardı. Önündeki tomardan bir sayfa çekip arkasına sonradan unutmamak için aklına gelen cümleyi yazdı: “Topraktaki oyukta bir Hobbit yaşardı…” Hobbit romanının bugün çok ünlü olan ve 7’den 70e herkesin bildiği ilk cümlesiydi bu. Kitap birkaç yıl süren hummalı çalışmayla tamamlandı ve 1937’de yayınlanır yayınlanmaz olay oldu. Dünya Silmarillion efsanesiyle nihayet tanışmıştı.

Orta Dünya’nın yaratılışı

Tolkien Silmarillion efsanesinin bir türlü önüne geçemediği bir yeni diller yaratma arzusundan doğduğunu söylemişti. İş, bir dil yaratmakla bitmiyordu tabii; yaratılan dili konuşacak insanlar da gerekiyordu. Bugüne kadar bilmediğimiz bir dille konuşan bu insanlar elbette bize benzemeyecek, alışkın olduğumuz mekanlarda yaşamayacaktı… Özetle bir dil yaratmak aslında bir evren yaratmayı göze almak anlamına geliyordu.Tolkien’in bir tutkusu daha vardı: Öykü anlatmayı her şeyden çok seviyordu. Böylece Orta Dünya sakinlerinin başına gelenleri yazmayı kesintisiz bir şekilde sürdürdü. Ve hiç ara vermeden on yıllarca Beren ve Lúthien’in aşkını, Gondolin ve Nargothrond’daki Elf Krallıkları’nın düşüşünü, denizci Eärendil’i, Fëanor ve Silmaril adıyla bilinen kudretli mücevherleri ve Elf’ler, Hobbit’ler ve insanlarla ilgili daha başka pek çok şeyi anlattı.Bunlar Tolkien’in hayatını adadığı büyük eseri oluşturuyordu ve 1973’teki ölümünde oğlu Christopher’a emanet edildiler. Christopher tüm malzemeyi derledi, topladı ve 1977de Silmarillion’la başlayarak sırayla hepsini teker teker okurla buluşturdu.

Kuytuorman, Elf Kralı’nın Kapısı, Göl Kasabası ve Ön Kapı, Tolkien’in Hobbit’in taslaklarıyla birlikte yayıncıya teslim ettiği illüstrasyonlardı. Kendisi çizdiklerini yeterince beğenmiyordu ama yayıncısı onunla aynı fikirde değildi. Böylece Tolkien altı yeni illüstrasyon daha hazırladı. “Hepsi de bariz şekilde arızalı,” diye yazmıştı kendini eleştirmeden duramayanlardan olduğu için. Gene de çok kısa sürede Hobbit’e eşlik eden yüz küsur illüstrasyon ve harita hazırladı. Gerçi kitabı bu illüstrasyonlarla birlikte basmak için gereken para yayıncısında yoktu, bunu yapmak o dönemin koşullarına göre astronomik denecek kadar pahalıya patlayacaktı. Böylece bir orta yol arandı ve kitap 10 çizim, 2 haritayla ciltli olarak basıldı.

Şimdi nihayet bizde de İthaki Yayınları tarafından yayımlanan kitaba gelince… İçinde Tolkien’in suluboya, karakalem ya da mürekkeple çizdiği olağanüstü güzellikteki diğer harita ve illüstrasyonlar yer alıyor. Çok büyük bir kısmı daha önce hiç yayınlanmamış bu 110 illüstrasyon, Oxford’daki ünlü Bodleian Kütüphanesi personeli tarafından günışığına çıkarılıp çok uzun yıllar süren titiz bir çalışmayla dijitalize edilmiş ve dünyanın önde gelen Tolkien uzmanlarından Wayne G. Hammond’la Christina Scull’ın yayına hazırladığı “J.R.R. Tolkien’den Hobbit Resimleri” adlı kitapta okurla buluşmuşlar. Kitap, Tolkien’in Hobbit’i nasıl yarattığına şahit olmak ve Yüzüklerin Efendisi filmlerinin yönetmeni Peter Jackson’ın görsel açıdan ilhamını nereden aldığını göremek isteyenler için muhteşem bir kaynak.

HOBBİT: ‘Kudretli ama çok da eğlenceli’

Hobbit ilk yayınlandığında yazarın yakın arkadaşı C.S. Lewis olağanüstü övgüler içeren bir yazı kaleme almıştı. Lewis’e göre Hobbit daha önce hiç bir araya gelmemiş birçok iyi şeyin karışımı gibiydi: “Müthiş bir mizahın eşlik ettiği bir öykü, çocukların diliyle konuşabilen ama yetişkinlere de seslenen bir yazar, mitolojinin nefesiyle zenginleşen bilgelik ve şiir karışımı bir üslup.”

Daha sonraki yıllarda Tolkien’den etkilenerek ünlü Narnia Günlükleri’ni kaleme alan C.S. Lewis; Hobbit’in sadece Alice Harikalar Diyarında’yla karşılaştırılabilecek düzeyde bir yapıt olduğunu öne sürer. İkisi de her satırda koca koca felsefe kitaplarının içeriğine sahip “kudretli” ama aynı zamanda çok eğlenceli kitaplardır.

W.H. Auden ise eleştirisinde Hobbit’in olağanüstü bir başyapıt olduğunu yazar. Büyük şair kitaba öylesine hayran olmuştur ki yazarına bir mektup göndererek bir an önce onunla tanışmak istediğini söyler. Ve hayatlarının sonuna kadar yakın iki dost kalırlar.

Gülenay Börekçi

Kendi çizimleriyle Tolkien evreni