Karanlığa ve dehaya dair Kafkaesk bir test

Franz Kafka bugün modern edebiyat ikonu, başı haleli bir “açlık sanatçısı” kabul ediliyor ama eserleri esrarını korumaya devam ediyor. Tıpkı kadastro memuru Bay K.’nın gizemli şatoyu izlediği gibi derin bir saygı ve çaresizlikle bakıyoruz onun kaleminden çıkan sözcüklere. İşte, son günlerde elime geçen “Şipşak Kafka” adlı küçük ama güzel kitap, Kafka karşısındaki çekincelerimizi azıcık da olsa gideriyor. Karla Reimert kitapta esprili üslubu ve ayrıntılı anlatımıyla Kafka’nın öyküleri, romanları ve mektuplarının ne şekilde alımlanabileceğini göstermekle kalmıyor, bu aşamada yazarın biyografisinin ne denli önemli bir rol oynadığını da örneklerle açıklıyor.

Aşağıda kitaptan bir bölüm okuyacaksınız. Karanlığa ve dehaya dair küçük bir özet. Öğretici mi? Belli oranda. Hatırlatıcı mı? Kesinlikle.

Onu bitirdiğinizde en sonda gördüğünüz ufak teste de bir göz atın. “Dönüşüm’e Dair Küçük İnteraktif Alıştırmalar”… Yeterince soğukkanlı yahut çatlaksanız. Kafka’yı okumadan önce ya da sonra onu daha iyi hissedebilmenizi sağlayacak. Bence deneyin!

Küçük bir Kafka sınavı

“Kafkaesk” nedir? – En iyisi şöyle demek: Hakkımızda verilmiş olan, ancak kimin verdiğini bilmediğimiz hükmü yargılama sürecinden önce kabullenmek. Sonrasında gelişen anlaşılmaz dava sürecinde de cellat olarak hükmün yerine getirilmesini sağlamak.

Ya da: Temelinde, detaylar hakkında son derece net bilgiler edinmemize rağmen, bütünün anlamının esrarını koruması yatan, modernizmin tuhaflığı.

Ya da: Kurtarılma ihtiyacı içindeki biz insanoğluna kurtuluşun hep bir dakika geç kalması. Ya da hiç gelmemesi. Bu sırada ortaya çıkan komedi de yaşamımız oluyor.

Kesinlikle kafkaesk olmayan şey: anlaşılır bürokratik otorite, konuşan hayvanlar, karanlık labirentler ve durmaksızın çalışan saatler, “herhangi bir biçimde” grotesk izlenimi uyandıran, ürkütücü şeyler.

Kafka ne yerdi? – Kafka müzmin bir vejetaryendi. Akşam yemeklerinde ağırlıkla lüks egzotik meyveler tüketirdi. Bu alışkanlığından dolayı onu küçümseyen babası Kafka’ya “fındıkkıran” ismini yakıştırmıştır. Büyük olasılıkla kokteyllere katılacak tiplerden de değildi.

Kafka inançlı bir Yahudi miydi? – Uygulamaya geçirmese de, Yahudilerin yeni yıl bayramlarında yakınlarına kart atmasa da evet, o bir Yahudiydi. Kendisini Batı’ya uyum sağlamış bir Yahudi olarak tanımlıyordu. Gençlik yıllarından beri Doğu Yahudilerine, özellikle de Yiddiş tiyatrosuna büyük ilgi duyuyordu, bu ilgisini yaşamının sonuna kadar korumuştur.

Nişanlısı Felice Bauer’e verdiği ancak tutamadığı ilk söz, birlikte Filistin’e gideceklerine dair verdiği sözdür – Kafka’nın İbranice dersi almasının tek nedeni bu değildir. Milena’yla birlikte olduğu sırada Filistin seyahati yeniden gündeme gelmiştir. Hatta oraya yerleşmeyi bile düşünmüştür. Kafka’nın yükselmekte olan Siyonizme de ilgisi vardır, ancak aidiyet meselesinde kendisine yöneltilen soruya olumsuz bir yanıt verir: “Ben yalnızca kendime benzerim.”

Kafka hangi yazarları severdi? – Kleist, Dickens, Dostoyevski, Flaubert, Grillparzer, Çehov. Kleist da Kafka gibi aklından intihar fikri hiç çıkmayan, sadomazoşist bir yazardır. Kadınlara evlenme teklif edeceği yerde ölüm teklif ederdi. Kafka, Dickens’ı taklit etmekten korkardı. Dostoyevski’de en çok ilgisini çeken insandaki suçluluk duygusuydu. Grillparzer’in bir süre sonra nişanlısına olan aşkı biter. Benzer bir durum karşısında Kafka derinden sarsılmıştır. Onun gibi, uzun yıllar süren nişanlılık sürecini sonlandırarak bir skandala imza atan filozof Sören Kierkegaard’ın fikirlerinin Kafka’nınkilerle uyuştuğunu belirtmek gerekir.

Franz Kafka’nın sevgilisi olmak ister miydiniz? – Hayır. Ama eğer olacaksanız, yatağın köşesinde oturup keyfinizi kaçıracağından hiç şüpheniz olmasın.

Kafka’nın en iyi eseri hangisidir? – Aşk mektupları. Bu yanıt, bir önceki sorunun yanıtını geçersiz kılmaz.

Kafka kahramanlarının en çok nerede olmasını sever? – Yatakta.

Eserlerinde neden bu kadar çok hizmetçiye yer vermiştir? – Çünkü onlar yatakta yatmaktan da hoşlanırlar.

Kafka’da kaç çeşit karar vardır? – Her çeşit. Alınmış kararlar, alınmamış kararlar, beraat kararları, ertelenmiş beraat kararları vb. Aslına bakarsanız sadece bir tek karar vardır: o da idam kararıdır.

Kafka insanları neden bu kadar etkiler? – Yazarken kendini gözetmediği için. Okur, ondaki bu içten dürüstlüğü takdir etmektedir. Kafka’nın eserlerindeki karakterler, Martin Walser’in de belirttiği gibi “hakiki”, “gerçek”, “insancıl”, “doğal” değildir. Ancak öykünün seyri için vazgeçilmezdirler. Ayrıca neredeyse tümünün iyi bir mizah kapasitesi vardır.

İnsan Kafka’nın etkisinden neden kolay kolay kurtulamaz? – Çünkü ince böcek bacakları üstünüze yapışıp kalır.

Kafka bir dâhi midir? – Evet.

“Dönüşüm”e dair küçük interaktif alıştırmalar

1. Sırtüstü yere yat, kollarını ve bacaklarını havaya kaldır. Bu sırada Arnold Schönberg dinle. Hislerini bir kompozisyon, resim ya da müzik biçiminde ifade etmeyi dene.

2. Dijital bir makineyle kendi fotoğrafını çek, sonra da dijital ortama aktarılmış bir böcek ya da kurbağa fotoğrafı bul. Kendi fotoğrafınla bulduğun bu fotoğrafları yan yana getir ve karşılaştır. Bu karşılaştırma sonucunda elde ettiğin sonuçları bir kenara not et.

3. Bir düşün: Erken kalkmayı seviyor musun? Yoksa tam bir uykucu musun? Bir gün uyandığında böceğe dönüşmüş olduğunu görsen ne yapardın?

4. Bir böceğe dönüşmüş olarak odandan dışarı çıktığında ailenin ve arkadaşlarının tepkisi ne olurdu?

5. Babanla arandaki ilişkiyi bir düşün. Baban senin için neler yapıyor? Sen onun için neler yapıyorsun? Birlikte neler yapıyorsunuz? Baban senin hangi yönlerini eleştiriyor?

6. Anne babanın yaşadığı eve taşın, ya da bir süreliğine onların evinde bir odaya yerleş, ama bu oda mümkünse tam da yatak odasının yanındaki oda olsun. Hayatı tersten yaşamaya başla: gündüzleri odandan hiç çıkma, geceleri de tıkırtılar çıkararak günlük yaz.

7. Aradan bir yıl geçtikten sonra ilk kez aynaya bak.

 Karla Reimert, Şipşak Kafka adlı kitaptan (Doğan Kitap)