Egoist okur

T. S. Eliot’a ve o muazzam Çorak Ülke’sine dair

Amerikan asıllı İngiliz şair T.S. Eliot’ın iki büyük dünya savaşının tam arasında yazdığı “Çorak Ülke” 100 yaşında. Bu büyük eser şimdi Cem Yavuz’un çevirisi ve notlarıyla yayınlandı.

Aşağıda büyük bir şairin muazzam yapıtını yazma serüvenini okuyacaksınız. Üstelik  gene bir iyileşme hikâyesi eşliğinde.

Çorak Ülke

T. S. Eliot’ı bir pop kültür fenomeni yapan kediler

T.S. Eliot ve ressam Patrick Heron tarafından çizilmiş bir portresi

T. S. Eliot’a ve o muazzam Çorak Ülke’sine dair

Yeni Eleştiri Okulu’nun kurucusu Thomas Stearns Eliot, modernist şiirin ve düşüncenin en önemli ve ilham verici yaratıcılarından biri. Şiiri tarih ve felsefeyle birleştirerek yazdığı eserleri hâlâ nefes kesecek kadar taze. Bir eleştirmen ve yayıncı olarak kıymetini anlatmaya ise kelimeler yetmez. Ezra Pound’dan James Joyce’a birçok edebiyatçı Eliot’un madeni bulma becerisi, keşfediciliği ve kılavuzluğu olmasa belki yazmaya başlamayacaktı bile.

Eliot, Dora Marsden’la birlikte Joyce’un “The Egoist” dergisindeki ilk yayıncısı. Hatırlayalım, “Sanatçının Genç Bir Adam Olarak Portresi” ilk kez bu dergide tefrika edilmişti. Bir de 1922-1939 arasında, yani I. Dünya Savaşı’nın hemen sonrasından II. Dünya Savaşı’nı haberleyen yıllara dek çıkardığı “The Criterion” var. Eliot’un başyapıtlarından “Çorak Ülke” ilk olarak Criterion dergisinde yayınlanmıştı. (Konu dışına çıkma pahasına şu notu iliştireyim: Sadece 600 adet basılan The Criterion’ın daha ilk sayısına bile Luigi Pirandello, Virginia Woolf, Ezra Pound, E. M. Forster, W. B. Yeats, Wyndham Lewis, W. H. Auden gibi çok büyük yazarlar katkıda bulunmuştu. Marcel Proust, Paul Valéry, Jean Cocteau ise eserleri İngilizce olarak ilk kez The Criterion’da yayınlanan yazarlardı. Buradan bakınca, dergiciliğin hangi noktalardan bugünkü haline gerilediği apayrı bir yazı konusu olabilir gibi geliyor bana.)

Her neyse, konumuz “Çorak Ülke”. Ama ona gelmeden önce gelenek ve inancı şiirin merkezine koyan ve zaten bunlar olmasa başta şiir, sanatın hiçbir dalının var olamayacağını söyleyen Eliot’un hayatının çok kısa bir özetini vereceğim. Thomas Sterns Eliot, 1888’de Amerika’da doğdu, 1914’te İngiltere’ye yerleşti. 1917’de “The Love Song of J. Alfred Prufrock” şiiriyle ortalığı kelimenin tam anlamıyla birbirine kattı. “Çorak Ülke” ve “Dört Kuartet” geldi ardından. Hayatını bankacılıkla kazanıyor, bir yandan da manzum tiyatro oyunları yazıyordu. 1948’de Nobel Edebiyat Ödülü’nü kazandı. İflah olmaz bir kedisever olarak son eseri, biraz da eğlenmek için kaleme aldığı tatlı mı tatlı, eğlenceli mi eğlenceli “İhtiyar Farenin Kediler Kılavuzu” oldu.

“Çorak Ülke”ye gelince; Eliot beş bölümden oluşan bu eserini “daha büyük bir üstada”, yani aslında şiirin yazılış aşamasında sürekli yanında olan ve editörlüğü üstlenen Ezra Pound’a ithaf etmiş. (Bu arada editörlük deyince nokta-virgül düzeltmek gibi algılamayın, Pound meslektaşının ricasıyla şiiri baştan aşağı kesip biçmiş, dizelerin sıralamasını değiştirmiş hatta bazı bölümleri tamamen çıkarmış.)

Eliot’un karmaşık yapısı, doğu ve batı edebiyatlarına yoğun göndermeleri, farklı dillerden yaptığı alıntılar, trajediyi alaycı bir mizahla keskinleştirmesi, zamanı eğip bükmesi, geçmişle an arasında gidip gelmesi sebebiyle James Joyce’un gene aynı yıl yayınlanan romanı “Ulysses”in şiirdeki karşılığı sayılan bu büyük eseri dergide yayınladığı tarih, 22 Ekim 1922. Yani bundan tam 100 yıl önce, iki büyük savaşın tam ortasında. Bu yüzden her dizeye yorgunluk, bıkkınlık, umutsuzluk, acı ve düş kırıklığı sinmiş. Şairin hayatındaki en zor, en karanlık dönemlerden biriymiş o dönem aynı zamanda. Mutsuz bir evliliği sürdürüyormuş; karısı psikiyatrik tedavi görürken kendi de majör depresyondan mustaripmiş.

Bu ayrıntıları şundan veriyorum: “Çorak Ülke”nin yazılışı epey sancılı olsa da bittiğinde Eliot’u zihinsel olarak rahatlatmış, onu umutsuzluk vizyonundan uzaklaştırarak bir nevi iyileştirmiş. Yani yazmak terapi şair için yerine geçmiş. İşte bu da edebiyatın başka bir güzelliği.

Gülenay Börekçi

Subscribe
Notify of

0 Comments
oldest
newest most voted
Inline Feedbacks
View all comments