Tolkien’den ilhamla yazılan roman: GESTUMBLINDI

Gestumblindi için “Tolkien’in Orta Dünya evrenine hayran olan herkesin okuması gereken harika bir eser,” diye yazmış Jasper Kent. Gavin Chappell’ın yorumu, “Kadim destan geleneğinden alınmış sürükleyici ve gürüldeyen bir Viking Destanı” olmuş. Lila Azam Zanganeh ise “Parıldayan bir hayal gücünün ürünü. Zamanla efsaneleşecek bir hikâye. Büyüleyici!” demiş.

Arda Keskinkılıç’ın Viking mitolojisinin temel figürlerinden sayılan ve Tolkien’in Gandalf’ına esin kaynağı olan Gestumblindi’si için yapılan bu yorumlardan etkilenmemek elde değil. Hele kapağındaki illüstrasyonun Danny Schlitz’in imzasını taşıdığını öğrenince doğrusu insanın heyecan dozu iyice artıyor. Yoğun bir araştırmanın ürünü olan Gestumblindi’yle ilgili yazarına soracaklarım vardı, sordum.

Noel Baba’nın ağzından mektup yazan adam: J.R.R. TOLKIEN

Lila Azam Zanganeh: “Mutluluğu Nabokov’dan öğrendim”

Gestumblindi’yi almak için

“Gestumblindi’yi yazma sebeplerimin başında Tolkien’e olan büyük hayranlığım geliyor”

İskandinav mitolojisinin temel figürlerinden biri olan Gestumblindi’nin romanını yazmadan önce nasıl bir hazırlık yaptın?

Mitoloji üzerine aldığım eğitim ve tüm araştırma konularım ister istemez zihnimi bu okyanusun sonsuzluğuna çekiyordu zaten. Sümer mitolojisi üzerine ihtisas yaparken kendimi bir anda İskandinav mitolojisi üzerine araştırma yaparken buldum. Toplumların mitolojileri tarih boyunca etkileşim halinde oldukları diğer toplumların mitolojileriyle benzerlikler taşıyabiliyor, bunu Sümer mitolojisinin Türk mitolojisiyle benzerlikleriyle örneklendirebiliriz. Ya da İslam’da Allah’a atfedilen 99 isimle… İskandinav mitolojisinde Odin’in de birçok ismi mevcut, bunlardan biri de Gestumblindi. Gestumblindi’ye dair bir şeyler yazmayı üç yıl önce aklıma koymuştum. Serüven böyle başladı. Üç sene her gün araştırmalar yaptım, okudum, İskandinav mitolojisi konusunda uzmanlaşmış yabancı akademisyen ve tarihçilerle irtibata geçip birçok yeni bilgiye ulaştım. Bu bilgiler ışığında kurguladığım evrene Gestumblindi karakterini yerleştirdiğimde de işte bu kitap çıktı ortaya.

Gestumblindi efsanesini anlatır mısın? Kökeni ne, hangi noktalara temas ediyor?

Gestumblindi, çoktan unutulmuş bir kahraman. İsmine ilk olarak 12. yüzyılda Danimarkalı büyük tarihçi Grammaticus’un Danimarka ve İskandinav sözlü gelenek kaynaklarından yararlanarak yazdığı Gesta Danorum (Danimarkalıların Kahramanlıkları) adlı eserde rastlıyoruz. Gesta Danorum, Ortaçağ İskandinavya’sını anlatan en önemli eser. Estonya ve Letonya tarihine dair en eski yazılı eser aynı zamanda. Pagan kültürüne dair birçok bilgiyi günümüze taşıyor. Shakespeare’in meşhur Hamlet’inin ilham kaynağı. Daha önemlisi, Yüzüklerin Efendisi’nin yazarı ve Orta Dünya Evreni’nin kurucusu Tolkien’e ilham kaynağı olmuş.

Şöyle açıklamaya çalışayım: Bizler yıllarca Vikingleri barbar bir kavim olarak bildik. Oysa Gesta Danorum’u incelediğimizde karmaşık bazı bilmecelere rastlıyoruz. Gestumblindi’yle alakalı bölümlerde yer alan bu bilmeceler, barbar ve medeniyetten uzak Vikingler algısını yıkıyor. Tolkien en çok bundan etkilenmiş zaten. Hobbit’i okuyanlar ya da filmini izleyenler bilirler, Bilbo Baggins, yüzüğü ilk kez bulduğunda sahibi Gollum’la karşılaşır ve aralarında bilmeceler içeren bir bilgi düellosu geçer. Gesta Danorum adlı eserde Gestumblindi’nin geçtiği kısımlarda olduğu gibi. Orada da Gestumblindi ile devrin zalim hükümdarı Kral Heidrek arasında bilmeceler içeren bir düello geçer, adeta bilgi yarışmasıdır bu. Tolkien bundan çok etkilenir ve kendi evrenine hemen hemen aynen aktarır.

Gandalf aslında Gestumblindi mi?

Evet, çok doğru. İskandinav Tanrısı Odin, tebdil-i kıyafet gezmek istediği zaman yaşlı bir adam görünümüne bürünüp uzun pelerini, asası ve sivri şapkasıyla başta kralların ve hükümdarların misafiri olarak onların halka nasıl davrandığını kontrol eder. Ya da insanların arasına karışarak onların ne kadar inançlı olduklarına, ne kadar düzgün yaşadıklarına bakar. (Osmanlı tarihinde padişahların da ara sıra böyle yaptığını biliyoruz.) Tolkien’in Gandalf’ı kurgusal Orta Dünya Evreni’nde İstari adı verilen büyücü ırkından geliyor. Valar, Gandalf ile birlikte beş büyücüyü Sauron tehdidi sebebiyle Orta Dünya’ya göndermişti, hatırlayalım. Gandalf’ın kutsallığı da buradan geliyor. Benim kitabımda Gestumblindi devrin şamanları tarafından kutsanmış biri olarak çıkıyor karşımıza. Farklar da var tabii: Gandalf açıkça bir büyücü olarak geçiyor ama Gestumblindi, bazı özelliklerine rağmen, daha düz bir insan. Ama sonuçta her ikisi de dostlarıyla uzun yolculuklar yapıp haksızlığa ve kötülüğe karşı savaşıyor.

“Gestumblindi” bir yol ve yolculuk romanı. Aklıma Joseph Campbell’ın her edebiyat yapıtının aslında bir yolculuğu anlattığı kuramı geliyor. Romanını yazarken Campbell’ın “Kahramanın Yolculuğu” kitabında anlattıklarını göz önünde bulundurdun mu?

Gerçekten de Joseph Campbell’a göre bütün edebi eserler de birer yolculuk hikayesidir, Kahramanın Yolculuğu da mitolojik araştırmalar için koskoca bir rehberdir. Bu yolculuk hikâyesinin yapısı asırlardır değişmemiştir.

Lev Tolstoy, “Bütün mutlu aileler birbirine benzer. Her mutsuz ailenin mutsuzluğuysa kendine hastır,” der Anna Karenina’da. Joseph Campbell’sa “Mutlu aileler gibi mitler ve kurtarılmış dünyalar da hep birbirine benzer,” der. Bir kahraman genellikle olağan dünyadan çıkıp doğaüstü tuhaflıklar bölgesine ilerler, orada masalsı güçlerle karşılaşır ve doğru şeyleri yaparsa sonunda kesin bir zafer kazanır. Kahraman, bu maceradan benzerleri üzerinde üstünlük sağlamasını mümkün kılan bir güçle geri döner. Buna “monotimin çekirdek birimi” denir. Öte yandan benzerlikler ve farklılıklar dikkat çekse de, bir toplumun ruh halini, yaşam biçimini ve kültürünü bilmeden mitolojik okuma yapmak pek sağlıklı olmayacaktır. Bir Sümer tabletini bugün okuduğunuzda size anlamsız gelecektir. Çünkü o tabletin yazıldığı zamanı, kültürü, ruhsal boyutu ve psikolojiyi bilmiyorsunuz. Bu yüzden Joseph Campbell, “Kadim anlatımın simgesel dilini öğrenmeliyiz,” der. “Bu esrara anahtar olarak psikanalizden daha iyi bir araç bilmiyorum,” diye de ekler. Anlayacağınız, mitolojik okumalar yapmak meşakkatli bir uğraştır. Örneğin Sümer tabletlerinin birinde geçen mitolojik bir hikâyede, Dicle nehrinin debisinden bahsederken aslında orada su ve Dicle Nehri’nin tanrısı Enki’den bahsettiğini bilmediğimiz takdirde anlam yarım kalacaktır. Sümerlerde her enerjinin ayrı bir tanrısı olduğuna inanılırdı. Akarsu debisinin tanrısı ayrıydı, gökten inen suyun tanrısı ayrı, çakan şimşeğin tanrısı ayrı. Su toprağa değdiğinde bitkilerin canlanmasının da tanrısı ayrıydı.

Bu inanışlar zamanla başka toplumlara isimleri ve bazı özellikleri değişerek geçti. Bu da yine Joseph Campbell’ın yol kuramıyla alakalı aslına bakarsanız. Uzakdoğu’da İsa Peygamber çekik gözlüdür, Afrika’da koyu tenli, Guetamala’daysa o toprakların insanları gibi… Başka örnekler de verebilirim: Nuh Tufanı mesela. Semavi dinlerde bu peygamberin adı, Nuh’tur ama Sümerler Ziusudra, Babilliler Utnapiştim derler. Hindistan mitolojisinde ayrıdır, Maya mitolojisinde ayrı ama hepsi tufan olayından bahseder. Her biri kendi kültürel yapısıyla yoğurarak anlatmıştır bu olayı.

Kapak illüstrasyonu Danny Schlitz’in imzasını taşıyor

Biraz da kitap kapak tasarımından bahsetmeni istiyorum. Dünyaca ünlü Danny Schlitz’in bir çizimi. Özel olarak bu kitap için mi tasarlandı bu çizim?

Gestumblindi’le ilgili en heyecan verici bulduğum şeylerden biri de kapak tasarımını Danny Schlitz’in yapması oldu. Kendisi ABD’de yaşayan ve Marvel’la çalışan çok önemli bir illüstratör. Bugüne dek birçok başarılı tasarıma ve projeye imza attı. Kendisini Instagram üzerinden takip ediyordum ve Gestumblindi’yi yazarken Danny Schlitz’in Yüzüklerin Efendisi çizimlerini gördüm. Gestumblindi için de bir tasarım yapabileceği düşüncesi geldi aklıma. Tabii benim tasarladığım karakterle onun tasarlayacağı karakterin uyuşması gerekiyordu. Bunun için Danny Schlitz’e hem kitabın metinlerini İngilizceye çevirerek gönderdim hem de zihnimde tasarladığım Gestumblindi detaylarını anlattım. Oldukça keyifli bir süreç olduğunu söyleyebilirim. Danny Schlitz hemen kabul etti ve gerçekten büyük özveriyle çalıştı. Kendisine sizin aracılığınızla buradan bir kez daha teşekkür ediyorum. Bir teşekkürüm de yayınevim Fihrist Kitap’ın editörü sevgili Ayşegül Karayama’ya. Gestumblindi üzerine verdiği emekler, düzenlemeler ve dokunuşlar olmasaydı Gestumblindi tam olarak şimdiki gibi olmazdı. Ayşegül çalışmalarıyla Gestumblindi’yi kusursuz bir şekilde tamamladı.

İlk okuyanlar, Jasper kent, Gavin Chappell ve Lila Azam Zanganeh

Bir sorum daha var: Jasper Kent’ten Lila Azam Zanganeh’e, Gavin Chappell’a ünlü yazarlar kitabın hakkında şahane şeyler yazmış. Bu nasıl gerçekleşti? Onlarla tanışıklığını anlatır mısın?

Gestumblindi’nin henüz yarılamışken İngiliz tarihçi Gavin Chappell’la tanıştım. Kendisine Gestumblindi çalışmamdan bahsettiğimde çok sevindi çünkü kendisi de Galler Üniversitesi’nde bu konu hakkında araştırmalar yapıyordu. Derlemelerini ve çalışmalarını okuma fırsatım da oldu. Karakterleri analiz etmemi kolaylaştıracak kaynaklar da sundu. Kitap süresince çokça konuştuk, ona yazdığım bölümleri İngilizceye çevirip gönderiyordum. Daha sonra da kitap kapağı için bir tanıtım cümlesi yazmasını rica ettim, o da severek kabul etti. Bu da unutulmayacak bir hatıra oldu benim için.

Jasper Kent ise tarihsel fantezi türündeki beş kitaplık Danilov Beşlemesi serisinin yazarı. Kitapları yirmiden fazla dile çevrilmiş, ayrıca ülkemizde de çok seviliyor. Onunla yıllardır diyalog halindeydik zaten. Bir ara çalışmamdan bahsettim. Çünkü Jasper Kent, Tolkien evrenine ve mitolojiye hâkim biri. O da Tolkien gibi King Edward’s School’dan mezun. Okulda elbette Tolkien’in izleri silinmeyecek kadar derin, tüm öğrenciler de zaten onun izinden gidiyor. Özetle çalışmamı Gavin Chappell’e nasıl ilettişysem ona da aynı şekilde, bölüm bölüm İngilizceye çevirerek aktardım. Arka kapakta Jasper Kent’in bir cümlesinin olması benim için onurdur.

Lila Azam Zanganeh’e gelince, İran asıllı bu Fransız yazarı 2014’ten beri tanıyorum. Man Booker ödüllerinde Jüri üyeliği yapacak kadar başarılı bir isim. New York Times, Le Monde gibi büyük mecralarda yazıyor. 2011’de, ilk kitabı The Enchanter: Nabokov and Happiness’in Türkçe yayaımlanması için kendisiyle iletişime geçmiştim hatta birkaç yayıneviyle bağlantı kurmasını sağlamıştım. Gestumblindi’yi inceledikten sonra üzerine bir şeyler yazmayı mutlulukla kabul etti.

Son olarak mitolojiden ilhamla yazılmış en sevdiğin romanları sormak istiyorum sana.

“İnsanlar ikiye ayrılmıştır,” derler: Yüzüklerin Efendisi’ni okuyanlar ve Yüzüklerin Efendisi’ni okuyacak olanlar. J.R.R. Tolkien’in Orta Dünya kurgusu ve mitolojisine ait bu kitapları ben de çok seviyorum. Gestumblindi’yi yazma sebeplerimin başında Tolkien hayranlığım geliyor. Silmarillion’dan Hurin’in Çocukları’na, Hobbit’ten Bitmemiş Öyküler’e kadar Tolkien’i tavsiye ederim.

Bir diğer ilham kaynağım ise Harvard Üniversitesinde görev yapmış olan Türk Edebiyat Profesörü Gönül Alpay Tekin’dir. Tüm kitaplarını büyük zorluklarla edindim ve mitolojiye dair ufkumu genişleten, bakış açımı değiştiren ve araştırma merakımı, okuma alışkanlığımı geliştiren yazarlardan biri olduğunu söyleyebilirim. Yazdığı kitaplar hem edebiyat tarihimizde hem de mitoloji alanında benzeri olmayan eserlerdir. Sıkça söylediğim bir söze dönüştü bu sevgi: “Türk Gençliği, Gönül Alpay Tekin okuyunuz.”

Sümerolog Samuel Noah Kramer’in kitaplarını da mutlaka herkese tavsiye ederim.

Bana Gestumblindi’yi anlatma fırsatı verdiğiniz için teşekkür ederim. Mitoloji üzerine çok hoş bir sohbet oldu. Gestumblindi’ye selam olsun!

Gülenay Börekçi

Arda Keskinkılıç kimdir?

Ama önce kısaca yazarı tanıyalım: Arda Kılıçarslan, 1986 İzmit doğumlu. Sakarya Üniversitesi Turizm, Anadolu Üniversitesi İşletme ve İstanbul Gedik Üniversitesi Adli Psikoloji mezunu. Ek olarak üç sene mitoloji, iki sene de parapsikoloji eğitimi almış. Yazı hayatına 2016’da, Modern Zamanlarda Mecnun adlı şiir kitabıyla başlamış. Ertesi sene Sahaflar Tekkesi kitabını yazmış. Dijital olarak yayınladığı Fevri Efendi ve Garip Huyları ve Odin’in Sonsuz Rüyası adlı iki kitabı daha var. Gestumblindi beşinci kitabı.