Bir yazarın büyük sorusu

Editör, çevirmen, yazar, yayıncı Zeynep Heyzen Ateş, devletine sözle değil eylemle isyan edebilen bir yazarı anlattı. Yazarın adı: Mikhail Shishkin. Çağdaş Rus edebiyatının önde gelen temsilcilerinden. Onu bu yazının konusu yapan şeyse, New York Book Expo’ya gitmeyi reddetmesi. Gerekçesini şöyle anlatıyor: “Ülkemde yaşananlar yüzünden, Rusya vatandaşı olmaktan artık utanıyorum. Kitap fuarına davet edilen resmi delegasyona katılmanın yazar olarak bana pek çok kapıyı açacağını bilsem de protesto ettiğim bir hükümetin parasıyla fuara katılmaya vicdanım el vermiyor.”

Devletine sözle değil eylemle isyan edebilen yazar

Londra Kitap Fuarı’nın konuk ülkesi bu yıl Türkiye. Davetli yayıncı, yazar listeleri açıklandı. İkinci bir Frankfurt krizi yaşanmadı bu sefer. Herkes mutlu mu –elbette değil. Ama süreç gürültüsüz gidiyor şimdilik.

Devlet destekli (tek sponsor devlet olmayabilir ama boğanın gözüne kum atmayalım şimdi) projelerde (daha da netleştirelim, öncesinde, sırasında, sonrasında kültür bakanlığının ve/veya bakanlığa bağlı kurum ve kuruluşların ödenek çıkardığı projelerde) yazarlar oradaki varlıklarının devlete prestij kazandıracağı gerçeğiyle yüzleşmek zorunda. Zaten devletin duruşunu destekliyorsanız mesele yok. Ama sansür kurullarından edebiyata yaklaşımına kadar pek çok kez eleştirilerinizi dile getirdiğiniz bir yapı söz konusuysa bambaşka bir açmazla karşı karşıyasınız davetli olarak: Kendinize prestij kazandırmak, yurt dışında tanınma fırsatını kaçırmamak adına tükürdüğünüzü yalayacak mısınız? Türkiye hükümetini temsilen değil, Türk edebiyatı için oradayım, beni zaten British Council davet etti dediğinizde içiniz rahat edecek mi? Taraflı değilim, sorulması gereken sorular olduğu için soruyorum bunları, yanıtları da bu yazıda bulamayacaksınız. Ama yeri gelmişken başka bir örnekten bahsedeceğim.

Çağdaş Rus Edebiyatı’nın önemli isimlerinden Mikhail Shishkin, ABD’deki uluslararası kitap fuarında (Book Expo New York) Rusya’yı temsil etmeyeceğine dair bir açıklama yaptı. “Kontrolü suçluların ele geçirdiği, yozlaşmanın alıp başını gittiği bir ülkenin sesi olmak istemiyorum” diyen yazar başlangıçta Book Expo’nun davetini kabul etmişti listelerde vardı- ama 7 Mart 2013 tarihli basın bülteniyle fikrini değiştirdiğini duyurdu. Shishkin, “İşlerim yoğun olduğu için değil, ahlaki sebeplerle katılmıyorum” diyordu ajansına yazdığı mektupta.

Masraflarınızı kim ödüyor? Asıl soru bu.

Bahsi geçen mektup duru bir dille yazılmış. “Rusya’daki politik gelişmeler, özellikle geçen yıl yaşananlar hem halkı hem ülkenin kültürünü küçük düşüren, kabul edilemez şeyler,” diyenShishkin, sözlerine şöyle devam ediyor: “Ülkemde yaşananlar yüzünden, Rus olmaktan, Rusya vatandaşı olmaktan utanıyorum. Kitap fuarına davet edilen resmi delegasyona katılmanın yazar olarak bana pek çok kapıyı açacağını bilsem de protesto ettiğim bir hükümetin parasıyla fuara katılmaya vicdanım el vermedi.” Mektubun ana fikriyse çok daha önemli bence: “Ben sahtekârlardan arınmış başka bir Rusya’yı, kendi Rusya’mı temsil etmek istiyorum. Mahkemelerin göstermelik olmadığı, yetkililerin değil kanunun sözünün geçtiği, siyasi mahkûmların olmadığı bir Rusya’yı.”

Shishkin, New York’a gidecek yazarlarla bu konuyu konuşmadığını, kararın sadece ve sadece kendisine ait olduğunu belirtiyor. “Hükümet karşıtı olduğum için fuara davet ederek beni satın almak istediler, buna izin veremezdim.”

Pen de, The Guardian’a verdiği demeçte sonuna kadar Shishkin’in arkasında olduğunu dile getirerek şu açıklamayı yaptı: “Mikhail Shishkin’in duruşu, Çağdaş Rus yazarlarının yüzleşmek zorunda kaldığı sorunlara, yapmak zorunda bırakıldığı seçimlere ışık tutuyor. Pen International, yazarın dile getirdiği ‘Başka bir Rusya’ arzusunun sonuna kadar arkasındadır. “

Herkesin seçimi kendine. Kimin parasını kim ödüyor bilemem, ayrıca niyetim kim haklı kim haksız, edebiyatla politikayı karıştıralım, karıştırmayalım gibi işlevsiz tartışmalar başlatmak değil –seçen seçtiğinin arkasında dursun biz de bilelim diyorum, hepsi bu.

Zeynep Heyzen Ateş