Neden Hapşırmayasın Rrose Sélavy?

Sanat, kelime oyunu, erotizm ve maskeler… Duchamp’tan geriye kalan en tatlı sorulardan biri: Neden hapşırmayasın Rrose Sélavy?

Rrose kim peki? Bir kadın mı, bir maske mi, yoksa sanatçının kendini yeniden var etme arzusu mu?

Hiçbir ressam can sıkıntısından ölmedi
Marcel Duchamp ve İşin Reddi

Rrose Sélavy’nin Güzel Nefes adlı parfümün etiketindeki fotoğrafı

Neden Hapşırmayasın Rrose Sélavy?

Geçen yüzyılın başından bir parfüm… Şişesi bildiğimiz parfüm şişelerinin hiçbirine benzemiyor. Adı Belle Haleine: Eau de Violette… Yani Güzel Nefes: Menekşe Suyu… Violette ile Toilette ardındaki kafiye bu ismi daha da matrak hale getiriyor. Eau de Toilette yerine Eau de Violette yani. Üreticisi kim acaba?

Güzel Nefes’in yaratıcıları, Dada hareketinin önde gelen temsilcilerinden Marcel Duchamp ve Man Ray. Bir de şişenin etiketinde Rrose Sélavy’nin bir fotoğrafı var. Rrose? Rrose Un Grrr? 

Rrose pek acayip bir model doğrusu, sonradan hiçbir dergide fotoğrafına rastlanmaması normal. Neden peki?

Bir parfüm şişesi ve kuş kafesindeki bilmece

O tuhaf hapşırık sorusu

Rrose’un alakalı olduğu tek alan parfümeri değil. Güzel sanatlarla da yakından alakalı birisi o. Bakın yukarıdaki tuhaflığa mesela. Hani şu bir kuş kafesinin içine gizlenmiş bilmeceye. İçinde bir termometre, bir mürekkep balığı kemiği, şeker küplerini andıran ufak mermer bloklar var, kafesin altınaysa tuhaf bir soru yazılmış: “Neden hapşırmayasın Rrose Sélavy?” (Sorudaki “hapşırmak” ifadesi gayet de çift anlamlı bir kelimeymiş meğer. Argoda orgazm olmak anlamına geliyormuş.)

Bakın şimdi, Rrose Sélavy sanat dünyasının en kurnaz şakacılarından biri olan Marcel Duchamp’ın ta kendisi. Duchamp bir gün kadın kıyafetleri giyerek Man Ray’in kamerasının karşısına geçiyor ve birkaç poz veriyor…

Kısa hikaye şu: Duchamp’ın hayal gücünün en çetrefilli ve büyüleyici parçalarından biri olan Rrose, ilk olarak 1920’de ortaya çıkıyor, adına ikinci ‘r’ harfi ertesi yıl ekleniyor.

O artık sadece bir performans değil, bir alter ego; sanatçının gölgeler arasında saklanan kadın yüzü. Man Ray’in fotoğraflarında kameraya bazen erkeksi bir hayaletin soğukluğuyla gibi, bazen de eğlenir gibi bir muziplikle bakan cazibeli bir femme fatale… Kâh bir parfüm şişesinde çıkıyor karşımıza, kâh deneysel bir kısa filmde.

Duchamp ve alter ego’su Rrose

Kadın mı, maske mi, sanatçının kendini yeniden var etme arzusu mu?

Duchamp’ın sanatının kelime oyunlarıyla, erotizmle, kimliğe dair muzip sorularla örülü ruhunu simgeliyor Rrose. İsmi bile başlı başına bir şifre.

Eh, Duchamp’ın sanatı da zaten sınırları bulanıklaştırma üzerine kurulu bir sanat. Onun evreninde Mona Lisa’nın sakal ve bıyıkla karikatürleştirilmiş versiyonundan sabıka fotoğraflarına, kendisini beş farklı açıdan aynı kareye sığdırmasına kadar kimlik sabit bir şey değil, bir tür oyun. Rrose Sélavy de bu oyunun en zarif parçası. Kadın mı, maske mi, sanatçının kendini yeniden var etme arzusu mu? Kim bilebilir. Belki hiçbiri, belki hepsi.

Madem öyle tekrar soralım: Neden hapşırmayasın, Rrose Sélavy?

Gülenay Börekçi