William Golding ve “Sineklerin Tanrısı”nın büyük yanılgısı

“Sineklerin Tanrısı”, William Golding’in en önemli eserlerinden. Yazarın Nobel kazanmasıyla büyük üne kavuşan bu eser, ıssız ada deneyimini bambaşka bir yönden ele alıyor, davranışlara ve karakter analizlerine odaklanıyor, dahası masum çocukların bile kendilerini amansız bir hayatta kalma mücadelesi içinde bulduklarında ne kadar vahşileşebileceklerini göz önüne seriyor.

Arka kapakta böyle yazıyor.

Öyle romanlar vardır ki, etraflarına bir koza örercesine kendi “gerçeklik” efsanelerini yaratırlar. Sonrasında ne yaparsanız yapın bir daha o efsaneyi yıkamazsınız. Okur olarak bizler de “Sineklerin Tanrısı”nın sayfaları arasında ilerlerken çoğu zaman  kendimizi bu efsaneye inanmış buluyoruz. Oysa gerçek belki de bambaşkadır, iyilik o kadar da uçan kaçan, çarçabuk kötülüğe teslim olan bir şey değildir.

Aşağıda aktardığım çok tatlı ve umut veren hadise, nedense hep “gerçekten daha gerçek” olduğu kanısıyla sevilen “Sineklerin Tanrısı”nın büyük yanılgısını ispatlıyor. Umarım ilginizi çeker.

Muzaffer Şerif’in Survivor’a ilham veren “kutuplaşma” deneyi

William Golding’e inanmayın, “Sineklerin Tanrısı”nı yazarken yanılıyordu!

Hayır, bir çeşit “karanlığın keşfi, masumiyetin ölümü” hikayesi anlatan romanın edebi değerini sorgulamayacağım. Şahsen pek öyle ölüp bitmesem de Golding’in edebi dehasını tartışacak değilim. Kaza eseri ıssız bir adaya düşünce içlerindeki ilkel kötülüğün uyanışına tanık olduğumuz bir grup çocuğun hikayesine neden herkesin körü körüne inandığını ve romanda anlatılan olayların gerçek hayatta da pekala yaşanabileceğini düşündüğünü merak ediyorum sadece.

İşte okuduğum bir makale, hislerimde hiç de yalnız olmadığımı kanıtladı. Meğer insanın kötülüğünü çocuklar üzerinden anlatan “Sineklerin Tanrısı”na tepkili olan biri daha varmış. Hollandalı gazeteci Rutger Bregman, bambaşka bir konuyu araştırırken 6 Ekim 1966 tarihli bir gazeteye rastlamış ve kendini bir anda “gerçek Sineklerin Tanrısı diyarında” bulmuş.

Gazetede, Tonga Krallığı yakınlarındaki Ata adlı ıssız bir adada on beş ay bir başlarına yaşamak zorunda kalan altı çocukla ilgili kısacık bir haber yer alıyormuş.

Bregman bu birkaç satırlık haberle yetinmeyerek araştırmasının kapsamını genişletmiş ve sonunda gerçeğe ulaşmış. Önce sözü edilen altı çocuğu kurtaran Avustralyalı kaptan Peter Warner’ı, ardından hepsi hayatta olan ve şimdi 70’lerini süren “çocukları” bulup konuştuktan, hikayelerini dinledikten sonra oturup öğrendiklerini yazmış.

Hikâye çok kısaca şöyle: Açık denizde sefere çıkan kaptan Warner, bir gün uzak bir sahilde uzun saçlı, vahşi görünümlü, kayalıklarda keçiler gibi sekerek koşuşturan çırılçıplak birkaç çocuk görüyor. Ne olduğunu anlamak için teknesini sahile yanaştırıyor ve şaşkınlıkla çocukların kendisiyle aynı dili konuştuğunu fark ediyor. Telsiz yardımıyla ana karayla konuştuğunda anlıyor gerçeği: Bunlar meğer 15 ay önce bir deniz kazasında öldüğü sanılan çocuklarmış. Böylece onları teknesine bindirerek geldikleri yere, Tonga Krallığı’nın başkenti Nuku’alofa’ya geri götürüyor.

Güzelliği şurada: Romanın aksine bu gerçek çocukların içinden kötülük falan fışkırmıyor hatta ilkel de olsa bir medeniyet kurmayı başarıyorlar. Öyle böyle değil; sebze bahçeleri, yakaladıkları ve beslemeye karar verdikleri yaban kuşları için kümesler, deniz suyunu içemeyeceklerinden yağmur suyunu biriktirip saklamak için ağaç kütüğünden depolar falan inşa etmiş, kaya parçalarıyla dalları birbirine bağlayarak tuhaf ama işlevsel jimnastik aletleri yapıyorlar. Eğlenmek için müzik enstrümanları bile icat ediyorlar. Yani işler, hiç de “Sineklerin Tanrısı”daki gibi yürümüyor.

Bir güzel yanı daha var hikâyenin… Bugün 90’larında olan kaptan Warner ve kurtardığı 70’lik çocuklar aradan 50 yıl geçse de dost kalmayı başarıyorlar.

Yani bizi kötülüğe ikna eden Golding’in aksine, hayat iyilikten yana oluyor. 

Golding’in güvenilmezliği

Rutger Bregman “Sineklerin Tanrısı” yazarı William Golding’in güvenilmezliği konusunda bir kanıt daha koyuyor ortaya. John Carey, ünlü William Golding biyografisinde onun “Sinekler”i yazmadan önce bir dönem çocukların çeşitli konulardaki tepkilerini ölçmek için tuhaf deneyler yaptığı, bundan da kötücül bir biçimde zevk aldığını aldığını yazıyor.

Muzaffer Şerif’in deneysel yaz kampı

Rutger Bregman’ın aktardığı olayın ilgimi çekmesinin bir sebebi de, toplumsal psikolojinin kurucularından Muzaffer Şerif’in (Başoğlu) 1950’lerin başında Amerika’da gerçekleştirdiği Robbers’ Cave Deneyi ile ilgili yıllar önce yaptığım haberi hatırlatmasıydı. William Golding’in “Sineklerin Tanrısı” romanı o sırada da fena halde kafama takılmıştı.

Sol görüşleri sebebiyle 1940’larda ders verdiği Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi’nden uzaklaştırılan ve bu olayın ardından Türkiye’den ayrılan Şerif, dört aşamalı olarak planladığı Robbers’ Cave Deneyi için Oklahoma’da bir yaz kampı düzenliyor ve 24 çocuğu iki gruba ayırıp olanları gözlemlemeye başlıyor. Bir deneye katıldıklarından tamamen habersiz olan çocuklar, oyunlarda kazanmak bir ölüm kalım meselesiymiş gibi kısa sürede birbirlerine düşmanca davranmaya hatta birbirlerini hırpalamaya, can yakmaya başlıyorlar.

Toplumsal psikolojinin en tartışılan meselelerinden olan kutuplaşmanın bir toplumda ne kadar kolay tetiklenebileceğini, farklı gruplar arasında düşmanlığın nasıl hızla büyütülüp savaşa dönüştürülebileceğini ortaya koyduğu için bu deney bilim tarihinde bugün de önemli kabul ediliyor.

Ayrıntıları burada bir kez daha uzun uzun anlatmayacağım ama işin en iç rahatlatıcı yanı bence şuydu: Evet, 24 kişilik bir insan topluluğunu ikiye bölmek bile o toplulukta düşmanlığın filizlenmesine yol açıyordu. “Durumu düzeltmenin ve topluluğu oluşturan bireyleri aynı noktada buluşturmanın da bir yolu olmalı,” diye düşünen Muzaffer Şerif ve asistanları, herkes için tehlike oluşturabilecek bir durum yaratmak adına kampın yegâne su kaynağını kullanılmaz hale getiriyorlar. Bir süre bocalayan çocuklar daha sonra bu sorunu çözmek için mecburen kafa kafaya vermek zorunda kalıyorlar hatta işler o derece yoluna giriyor ki, dönüş yolunda aynı otobüse binmekte ısrar bile ediyorlar.

Gülenay Börekçi